کودکان کار به چه حمایت هایی نیاز دارند؟

نیازهای اولیه و ضروری کودکان کار

کودکان مهم ترین بخش جامعه را تشکیل می دهند و توجه به آنان از اهمیت و حساسیت بالایی برخوردار است.

اولین و اصلی ترین نیاز هر کودک نیاز به غذا و سرپناه است که مسئولیت رفع آن بر عهده والدین کودک قرار دارد چرا که خود کودک نمی تواند از عهده این کار بر آمده و برای ادامه حیات خویش به این حمایت از سوی والدین کاملا نیازمند است.

تامین امنیت کودک که قادر به حمایت و دفاع از خود نیست از نیازهای اساسی دیگر وی محسوب می شود. مراقبت، نگهداری و حفاظت از کودک در برابر ناامنی ها و تهدیدات در این زمینه نیز بر عهده والدین است.

روانشناسان و متخصصان حوزه سلامت همگی بر سلامت روح و روان کودک و حفظ آن تاکید فراوان دارند. چرا که آسیب های مختلف از جمله محرومیت ها و کمبودهای عاطفی خود زمینه ساز مشکلات و ناهنجاری هایی از جمله افسردگی و پرخاشگری است که کودک در سنین بالاتر به آنها مبتلا خواهد شد. عشق و محبت از سوی والدین و دوست داشته شدن بی قید و شرط از سوی آنها، امنیت روحی و روانی کودکان را تضمین می کند.

عیدی به امیر علی توسط خیریه مهر

عیدی نرگس توسط خیریه مهر

عیدی نیلوفر توسط خیریه بیرجند

عیدی به فریبا توسط خیریه بیرجند

کمک به کودکان نیازمند توسط خیریه گرگان

کمک به کودکان نیازمند توسط خیریه گرگان

 

تربیت و آموزش نیز از دیگر نیازهای اساسی کودکان محسوب می شود و هیچ دلیل یا مانعی برای محرومیت کودکان از تحصیل و آموزش به هیچ وجه قابل قبول نیست.

یادگیری مهارت های اجتماعی از دیگر نیازهای کودکان است. فعالیت در جامعه به عنوان عضوی از آن، هم چنین ارتباط با سایر افراد اعم از خانواده و جامعه، مستلزم یادگیری برخی قواعد، اصول و مهارت هاست تا فرد بتواند در جامعه پذیرفته و مطابق با هنجارهای آن به حیات فردی و اجتماعی خود ادامه دهد. والدین در آموزش این مهارت ها به کودکان نقش بسزایی ایفا می نمایند. یکی از این مهارت ها، آموزش قوانین و محدودیت های اجتماعی است که طی آن فرد از کودکی می آموزد جهت رفاه و امنیت فردی و اجتماعی باید از این قوانین  پیروی نماید.

مقاله : سرنوشت مبهم کودکان کار را اینجا بخوانید.

همه موارد فوق الذکر در صورتی دست یافتنی بوده و محقق می شود که کودک مورد حمایت های مادی و معنوی والدینی قرار بگیرد که از نظر روحی و جسمی در سلامت کامل قرار دارند و برای نگهداری و مراقبت از فرزند خود از قابلیت و استطاعت مالی لازم نیز  برخوردارند. از همین جاست که بحث بی سرپرستی، و بدسرپرستی مطرح می شود.

مرگ، اعتیاد، فساد، و  طلاق والدین از یک سو، از کارافتادگی، بیماری و عدم توان مالی  پدر به عنوان سرپرست خانواده از سوی دیگر، حیات جسمی و روحی فرزندان را تحت الشعاع قرار داده و تهدید می نماید. به نحوی که کودک در چنین خانواده ای به دلیل کمبودها و محرومیت های موجود ناچار از کودکی خود دست کشیده و برای تامین نیازهای اولیه خود پیش از موعد مقرر و با آسیب پذیری بالا یا خود وارد جامعه و بازار کار می شود یا با فشار و اجبار مورد سوء ستفاده قرار می گیرد. و این گونه است که پدیده نامیمون کودک کار شکل می گیرد.

نیاز کودکان کار نیاز هر کودکی است

نیازهای اصلی کودکان کار را در وهله نخست شاید از اوان کودکی یا حتی پیش از تولدشان باید بررسی و جست و جو کرد. در این زمینه بدسرپرستی بیش از بی سرپرستی عامل تعیین کننده است.  در این شرایط یکی از والدین یا هردو به علت فقر، اعتیاد یا فساد از کودک خود سوء استفاده نموده و او را مجبور به کار کردن می کند. این اقدام نوعی کودک آزاری محسوب می شود چرا که وی را از حق طبیعی اش که همان درس خواندن و آموزش است با عدم رضایت وی محروم می کند. طلاق، فساد، اعتیاد و سایر مشکلات خانوادگی از عمده دلایلی هستند که این کودکان را از سنین پایین به خیابان کشانده اند. اصلی ترین مشکلات خانواده ها را در این مطلب بخوانید.

علاوه بر آسیب هایی چون درگیر شدن در باندهای قاچاق، سرقت، پرخاشگری و خشونت های اجتماعی، این کودکان بدون تجربه کردن دوران کودکی،  و آموزش و تحصیل، به انواع امراض روحی و جسمی مبتلا شده و مورد تحقیر قرار می گیرند که این امر در بلندمدت به شکل عقده های سرکوب شده و ناهنجاری های اجتماعی بروز خواهد کرد. گاه نیز همان گونه که بارها در کشور مشاهده شده است، تحمل مشکلات چنان از حد و توان این کودکان فراتر می رود که آنها مرگ را به زندگی ترجیح داده و دست به خودکشی می زنند.

از سوی دیگر، برخی کارشناسان حوزه کودک، دلیل اصلی کار کودکان را نیاز اقتصادی و فقر می دانند و معتقدند تا زمانی که با این معضلات به صورت ریشه ای برخورد نشده و راهکاری برای آن ها در نظر گرفته نشود، پدیده کودکان کار به قوت خود باقی خواهد ماند.

حمایت از کودکان کار

متاسفانه اغلب اوقات با قضاوت های سطحی و بدبینانه نسبت به کودکان کار، آنها از سوی افراد جامعه مورد بی توجهی، طرد، تحقیر و بدرفتاری قرار می گیرند. این اتفاقات اغلب با این تصور که آنها متکدی هستند رخ می دهد در حالی که این کودکان تنها سعی دارند با دست فروشی و کار در خیابان  نیازهای مالی خود و حتی خانواده خود را برطرف کنند. این قضاوت ها و برخوردها کاملا نابجا و بی رحمانه است چرا که آنها بی گناه هستند و قربانیان بی تدبیری های خانواده یا اشتباهات اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی جامعه شده اند. این آسیب ها به هویت آنان بسیار لطمه وارد می کند.بهتر است در این مقاله بخوانید رفتار مناسب با کودکان کار و خیابانی باید چگونه است.

از جمله عواملی که پس از وراثت و تغذیه، و تفاوت و نابرابری های اجتماعی_اقتصادی در شکل گیری شخصیت کودکان موثر هستند، عوامل محیطی هستند. محیطی که کودک در آن رشد می کند و بزرگ می شود بر رشد و ارتباط وی با جامعه تاثیرات بسزایی دارد. عوامل محیطی شرایط خواسته و ناخواسته محیطی است که کودک در آن متولد شده و به رشد خود ادامه می دهد.

مشکلات روحی و عاطفی که کودکان کار با آن ها دست به گریبان اند:

• سرخوردگی و سرکوب شخصیت

• کمبود یا عدم اعتماد به نفس

• طرد شدن و کمبود توجه و محبت از سوی دیگران

• مورد تحقیر و توهین و بی علاقگی قرار گرفتن

• دسترسی نداشتن به فردی مناسب برای طرح مشکلات و دریافت مشاوره و کمک های لازم

برای استفاده از خدمات مددکاری اجتماعی رایگان برای کودکان کار و خانواده های آنها اینجا کلیک کنید : خدمات مددکاری اجتماعی رایگان نیازمندان

• فراهم نبودن شرایط و فضای مناسب برای زندگی
•  عدم دسترسی به فرد مناسب برای طرح مسائل و مشکلات و دریافت کمک و مشاوره

حال لازم است با توجه و در نظر گرفتن آسیب های این کودکان که منجر به احساس خلأ در آنان می شود نسبت به رفع نیازهای آنان اقدام شود و در موارد زیر مورد حمایت قرار گیرند:

• یافتن راهکارهای موثر و کارآمد، برنامه ریزی و سیاستگزاری های لازم جهت اسکان و تامین نیازهای اولیه کودک

• مشارکت و همکاری و همراهی نهادهای مسئول اعم از دولتی و مردم نهاد در این اقدامات از ابتدا تا به سرانجام رساندن وضعیت این کودکان
• ارائه خدمات مشاوره و روانشناسی
• ارائه خدمات درمانی
• ارائه خدمات آموزشی  و ایجاد بسترهای لازم جهت تحصیل این کودکان
• و از همه مهم تر اجرای برنامه های پیشگیرنده زیربنایی و مستمر جهت رفع معضل فقر از خانواده ها و اقشار آسیب پذیر جامعه برای برخورد ریشه ای با این معضل

اما آنچه از شواهد و قرائن برمی آید آن است که در زمینه رسیدگی به معضل کودکان کار، تنها اقداماتی که تاکنون صورت گرفته، جمع آوری و تحویل آنها به مراکز نگهداری و سپس خانواده بوده است. اما از آن جا که این اقدامات نیز بدون برنامه ریزی، دوره ای، موقت و بدون تضمین بازگشت این کودکان به کار در خیابان بوده است، در نهایت به نتیجه مطلوب نرسیده به نحوی که کودک به دلیل فقر باز هم مجبور به کار کردن شده است.

در زمینه برخی اقدامات شاید بتوان گفت بهزیستی و شهرداری تهران بیش از سایر ارگان ها فعالیت کرده اند. این در حالی است که سایر سازمان مسئول شانه از زیر بار این مسئولیت خالی کرده و کنار کشیده اند. اما اگر همه سازمان های ذی ربط با مشارکت و هماهنگی، وظیفه خود را طبق آیین نامه حمایت از کودکان کار، انجام بدهند، نتایج چشمگیری حاصل می شود و اقدامات موثری صورت می گیرد.

به طور خلاصه مهم ترین دلایل لاینحل ماندن معضل کار کودکان را می توان چنین برشمرد:

• ناکارآمدی، عدم فراگیری و موثر نبودن نظام تامین اجتماعی کشور

• کمبود بودجه اختصاص داده شده به این بحران

• ناکارآمدی شرایط اقتصادی

• گسترش فزاینده فقر به ویژه در اقشار آسیب پذیر

• عدم همکاری، هماهنگی و مشارکت در بین سازمان های مسئول

• انکار و نادیده گرفتن معضل موجود و عدم مسئولیت پذیری برخی مسئولین

• مقابله و انجام برخی اقدامات موقت و بی ثمر به جای پیدا کردن راهکارهای موثر

• کم کاری سازمان ها

موسسات و سازمان های فعال در حوزه کودکان کار  در ایران و جهان

یونیسف در زمینه کاهش مشکلات کار کودکان در جهان فعالیت می کند که جهت ریشه کنی و پیشگیری از این معضل، پیشنهاداتی را مبنی بر اصلاحات فرهنگی، اصلاح قوانین حقوق کودک، حمایت های آموزشی، تامین زمینه های لازم جهت ارائه هر چه بهتر خدمات درمانی، حمایت از خانواده های آسیب پذیر و وضع قوانین بازدارنده کار کودکان مطرح نموده است.

در ایران نیز انجمن حمایت از کودکان کار، به عنوان سازمانی مردم نهاد در زمینه ارائه خدمات آموزشی و حمایتی به کودکان کار و در معرض آسیب فعالیت می نماید. سابقه فعالیت این نهاد غیرانتفاعی به سال 1381 بازمی گردد.

شبکه یاری کودکان کار و خیابان، شبکه ای متشکل از سازمان های دولتی و غیردولتی است که در زمینه حمایت از این کودکان فعالیت می کند. برای این منظور، این شبکه به پیگیری و ترویج کنوانسیون های بین المللی حوزه کودک، از جمله پیمان نامه حقوق کودک و اقدام جهت ممنوعیت و محو کار کودک می پردازد. انجمن حمایت از حقوق کودکان، انجمن پژوهش های آموزشی پویا، انجمن یاران دانش و مهر، انجمن دوستداران کودک پویش، کانون فرهنگی حمایتی کودکان کار، موسسه حمایتی خانه مهر کودکان از جمله اعضای مردم نهاد این شبکه هستند.

پیشگیری همواره بهتر از درمان است

موسسه خیریه دارالاکرام نیز یکی از سازمان های مردم نهادی است که از سال 1380 در زمینه حمایت تحصیلی دانش آموزان فاقد سرپرست موثر و کم برخوردار کشور آغاز به فعالیت پرداخته است. هدف اصلی این موسسه پیشگیری از ترک تحصیل کودکان و بازماندگی آنان از تحصیل و کمک به کاهش روند کار کودکان در کشور است.