از کجا بفهمیم فردی واقعا نیازمند است یا خیر؟

راهنمای کمک به نیازمندان در خیابان

این روزها شکل وشمایل تکدی گری فرق کرده گاه این روش ‌ها چنان بدیع و نو هستند که هر قدر هم که محتاط باشیم، قادر به تشخیص صحت آن نیستیم و برای کمک کردن یا نکردن بر سر دو راهی‌می ‌مانیم. یکی به بهانه بیماری فرزندش، یکی به بهانه ادای نذرش، دیگری به بهانه سرقت کیفش و آن یکی با حرفی دیگر می ‌خواهد از احساس ترحم ما برای رسیدن به وجه مورد نیازش به عنوان یک پل استفاده کند. سوال مهم این است که چگونه می‌ شود با این همه نقاب، نیازمند واقعی را تشخیص داد؟

تکدی گری و اظهار ضعف و تظلّم در دین مبین اسلام امری ناشایست، شمرده شده و خداوند متعال راضی نیست که هیچ مومنی، برای امرار معاش خود، سر بار مردم باشد و با حالت ذلت از دیگران درخواست نماید.  از طرفی نیز در آیات قرآن کریم به ما سفارش شده که نیازمند را رد نکنیم؛

«وَ فی‏ أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُوم‏» (۱۹/ ذاریات)

و آنها را از راندن با خشنونت او برحذر می دارد: «وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ» (۱۰/ضحی)

از طرفی  اسلام دین گدا پروری نیست و واقعا انسان در شناسایی فقیر واقعی در این زمان حاضر ناتوان است.

به طور کلی ما باید صدقات و کمک های خود را به دست نیازمند واقعی برسانیم.  از بین نیازمندان نیز، فقراء، فامیل و وابستگان در اولویت قرار دارند و بعد از آن ها نیازمندان از همسایگان و سپس فقراء از غیر فامیل و آشنا در الویت قرار می‌گیرند.

در مورد کمک کردن به افرادی که در کوچه و خیابان اظهار نیازمندی می‌کنند، باید به این نکته توجه داشت که گاهی تکدی گری برای بعضی از افراد شغل و عادت شده ، که در این صورت انسان می تواند از کمک به این گونه افراد خودداری کند. ولی گاهی عادت کردن فرد برای ما ثابت نیست،در این صورت بهتر است بدون افراط و زیاده روی به او کمک کنیم.

بعضا دیده می‌شود افرادی به بهانه‌ی مریضی خود و یا اعضای خانواده‌شان در خیابان از ما طلب کمک می‌کنند. راه مطمئنی برای تشخیص این که راست می‌گویند یا دروغ وجود ندارد. ما می‌توانیم با آن‌ها صحبت کنیم و تا حدی از جزئیات مشکلات آن‌ها مطلع شویم.

با توجه به این که شرایط اقتصادی این روزها خیلی سخت شده است، حتی افرادی از طبقه متوسط جامعه، به دلیل این شرایط سخت، نیز تحت فشار قرار گرفته اند. ما نمی‌توانیم پیش داوری کنیم، وقتی این افراد را می بیینم، این احساس به ما دست می دهد که ممکن است راست بگویند و بعضا ممکن است کارشان، کلک باشد. به واقع، این روزها سره و ناسره به هم آمیخته اند و آدم نمی داند نیازمند کیست و شیاد کیست. کسی که نیاز دارد و کسی که از احساسات دیگران سواستفاده می کند، قابل تشخیص نیست. به طور مطمئن نمی توان گفت این فرد شیاد است یا نیازمند.  گاه پیش می آید که هنگامی که با فقیری مواجه می شویم، امکانی برای پاسخگویی به نیاز او در اختیار نداریم خداوند در قرآن طرز برخورد صریح با نیازمندان را در چنین شرائطى بیان مى ‏کند و مى‏ فرماید: “اگر از این نیازمندان به خاطر (نداشتن امکانات و …) روى برگردانى، اما به جهت انتظار رحمت خدا که به امید آن هستى نباید این روى‏ گرداندن توأم با تحقیر و خشونت و بى ‏احترامى باشد، بلکه باید با گفتارى نرم و سنجیده و توأم با محبت با آنها برخورد کنى” حتى اگر مى‏ توانى وعده آینده را به آنها بدهى و مایوسشان نسازى.إسراء، 28.

سفارش اهل بیت (علیهم السلام) نیز درخصوص برخورد با نیازمند همین بوده و سفارش شده نیازمند را از خود مأیوس نکنیم. از طرفی نیز در آیات قرآن کریم به ما سفارش شده که نیازمند را رد نکنیم؛ «وَ فی‏ أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُوم‏» (19/ ذاریات) و آنها را از راندن با خشنونت او برحذر می دارد «وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ» (10/ضحی).

امام صادق (علیه ‌السلام) در بیانی دیگر فرمود:‌ «اگر گدا می ‌دانست با گدایی، چه گناه بزرگی را به دوش می ‌کشد، هیچ کس از دیگری، گدایی نمی ‌کرد و اگر درخواست‌ شونده بداند كه ممانعت، هم چه بار عظیمى دارد، كسى را ردّ نخواهد كرد.» [عدة الداعی و نجاح ‌الساعی، ص ۹۹]

امام محمد باقر علیه السلام در روایتی می فرماید: «خداوند می فرماید: هیچ چیز نیست مگر اینکه دیگری را موکل گرفتن آن کرده ام، مگر صدقه را، که آن را به دست خود می گیرم، حتّی اینکه مرد یا زن، خرمایی یا نصف خرمایی را صدقه می دهد، آن را تربیت می کنم و پرورش می دهم، همچنان که کسی کرّه اسب خود را تربیت می کند و چون روز قیامت به ملاقات من رسد آن صدقه را خواهد دید در حالی مثل کوه احد می باشد.» [وسائل الشیعه، ج9، ص 382]

به عبارتی خداوند بی نیاز آن صدقه را به گونه ای پرورش می دهد که گویا از یک کاه کوه ساخته است.»