۲۰ فوریه روز جهانی عدالت اجتماعی:
عدالت اجتماعی دغدغه همیشگی شهروندان جامعه
عدالت اجتماعی یعنی برابری و تساوی حقوق شهروندان فارغ از هرگونه طبقه بندی و تبعیض قومی، نژادی، جنسیتی، مذهبی، فرهنگی و…به گونه ای که همه افراد بتوانند از مزایا و خدمات اجتماعی و اقتصادی جامعه به طور یکسان بهره مند شوند.
علی رغم ضروری و بدیهی بودن این امر به عنوان مهم ترین اصل اجتماعی که با آغاز اجتماعات بشری و همزیستی با دیگران شکل گرفت، با افزایش دانش بشری، فاصله جوامع بشری با این اصل بیشتر، و فقر، بی عدالتی، نابرابری و تبعیض نیز در جوامع گسترش یافت و روابط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را در سطح جامعه و حاکمان تحت تاثیر قرار داد.
توجه و علاقه افراد به عدالت نشات گرفته از نیازی طبیعی است. نیازهای افراد از قبیل نیازهای اقتصادی شامل پول و درآمد و امکانات مادی تا نیازهای اجتماعی احساسی هم چون توجه و احترام شخصی را در بر می گیرد.
نابرابری در ثروت و قدرت و شان اجتماعی علی رغم برخورداری از استعدادهای مشابه افراد، از واقعیت های انکارناپذیر جوامع کنونی بشری است. به بیان دیگر، هیچ رابطه معناداری میان نابرابری در ثروت و قدرت، و نابرابری در استعدادهای طبیعی وجود ندارد. و اینجاست که بحث عدالت و دفاع یا نفی این نابرابری مطرح می شود.
مطلب پیشنهادی: نابرابری اجتماعی آفت جوامع بشری
تعریف اندیشمندان از عدالت
افلاطون در ارائه اتوپیا یا مدینه فاضله از عدالت به عنوان یکی از مهم ترین صفات این جامعه سخن می گوید و عدالت را چنین معرفی می کند که هر فرد از جامعه، از موقعیت خود در اجتماع رضایت و خشنودی داشته باشد. ارسطو، شاگرد افلاطون نیز سعادت بشر را به فضیلت که در عدالت متجلی می شود منوط می داند.
از دیدگاه والز به عنوان ارائه دهنده شاخص ترین نظریه عدالت اجتماعی غربی، رسیدن به عدالت به منزله انصاف است. والز عدالت یا انصاف را مناسب ترین مبنای اخلاقی برای یک جامعه دموکراتیک در نظر می گیرد. وی در این زمینه دو اصل را در نظر گرفته است:
- هر فرد باید از حقی برابر نسبت به آزادی های اساسی برابر برخوردار باشد به نحوی که با آزادی برای همگان منافاتی نداشته باشد.
- نابسامانی اقتصادی و اجتماعی باید به گونه ای اصلاح شود که :
- بیشترین نفع را برای محروم ترین افراد داشته باشد.
- مناصب و مشاغل در شرایطی منصفانه و در فرصتی برابر برای همگان فراهم باشد.
استاد مطهری نیز در کتاب عدل الهی، عدالت را چنین معنا می کند:
- تعادل: تعادل و تناسب بین میزان احتیاجات جامعه و نیرو و بودجه مصرفی آن. این تعریف متضمن مصلحت کل است.
- مساوات و نفی هرگونه تبعیض
- رعایت حقوق فردی افراد: این تعریف در مقابل ظلم و پایمال کردن حقوق دیگران قرار دارد.
بدین ترتیب در عدالت از دو اصل سخن رفته است:
- آزادی برابر
- فرصت های برابر
ویژگی عدالت اجتماعی از دیدگاه اسلام:
- برابری دسترسی در تعیین سرنوشت
- برابری دسترسی در اداره جامعه و آزادی سیاسی
- برابری در مقابل قانون و امتیازات اجتماعی
- برابری در آموزش و پرورش
- برابری در دسترسی به معیشت و سطح زندگی
- برابری در قضاوت و دادرسی
- عدالت توزیعی در ثروت و منابع اقتصادی جامعه
- عدالت توزیعی در قدرت و منابع سیاسی جامعه
مقاله پیشنهادی: عدالت آموزشی و تحقق آن
در نتیجه پیوند اجتماعی مابین افراد جامعه، افراد جهت پیشبرد منافع شخصی و اجتماعی با یکدیگر همکاری می کنند. اما با وجود این منافع مشترک، هیچ جامعه ای عاری از تضاد را نمی توان یافت. در اینجا مجموعه ای از اصول و قوانینی لازم است که چگونگی تقسیم امتیازات را تعیین کند. این اصول که همان عدالت اجتماعی است، چگونگی توزیع منافع و هزینه های همکاریهای اجتماعی را مشخص می کند.
وجود مفهوم مشترکی به نام عدالت اجتماعی مابین افرادی که اهداف و مقاصد مختلفی دارند باعث شکل گیری پیوندی دوستانه می شود. در شرایطی جامعه از نظم و ثبات برخوردار خواهد بود که افراد جامعه توزیع منابع و امتیازات را عادلانه ارزیابی کنند. به بیان دیگر، عدالت اجتماعی ضامن ثبات و نظم اجتماعی است.
اصل ۴۳ قانون اساسی، تامین نیازهای اساسی و تامین شرایط و امکانات کار را برای همه پیش بینی نموده است و اصل ۲۹ نیز، برخورداری از تامین اجتماعی را حق همگانی دانسته است. بر همین اساس، توسعه آموزش همگانی، و بهداشت و درمان از جمله وظایف دولت هاست.
عدالت اجتماعی با تامین فرصت های برابر برای افراد جامعه، با توجه به تفاوت استعدادها و توانایی های فردی، و توجه به عدالت توزیعی محقق می شود. اما توجه به این نکته نیز ضروری است که عدالت اجتماعی به معنای تساوی و برابری افراد در استعدادها و شایستگی ها نیست و میزان تلاش و تفاوت استعدادهای افراد عامل تعیین کننده نابرابری در توزیع درآمد افراد است.
برابر دانستن افراد در مقابل قانون و ایجاد فرصت های برابر برای همگان به گونه ای که امکانات و منابع به صورت یکسان در میان آنان توزیع شود، بسترلازم جهت تحقق عدالت اجتماعی را فراهم می سازد.
نابرابری آموزشی در شرایط بحرانی
شرایط بحرانی کنونی موجود در کشور و جهان، و در پی آن تعطیلی مدارس و دانشگاه ها و فقدان دسترسی دانش آموزان به آموزش های حضوری، سبب شده است نظام های مختلف آموزشی به آموزش های آنلاین، ارسال فایل ها و استفاده از فضای دیجیتال روی بیاورند. این شرایط دانش آموزان کم برخورداری را که از امکانات به روزی چون گوشی های آندروید، تبلت، لپ تاپ یا حتی اینترنت مناسب بی بهره اند، در مقایسه با سایر دانش آموزان، در وضعیتی نابرابر قرارداده است.
چنانچه در سایر موارد نسبت به نظام برابر آموزشی دچار تردید نباشیم، این بار دیگر نمی توانیم عدم برخورداری دانش آموزان از امکانات برابر را در شرایط موجود کتمان کنیم، چراکه این امر مصداق آشکار نابرابری است.
با ادامه این روند، به زودی عواقب این شکاف آموزشی و سطح سواد میان دانش آموزان کشور خودنمایی خواهد کرد. باید دانست مشکل به همین جا ختم نمی شود و این شکاف و نابرابری، آسیب های روحی و روانی فراوانی برای دانش آموزان کم برخوردار ، در پی خواهد داشت.
عدالت ترمیمی در حوزه آموزش بدان معناست که دولت در جهت جبران این کاستی ها اقدام کند، اما متاسفانه در شرایط موجود و مشکلاتی که همه از آن باخبر هستیم، امکان این ترمیم وجود ندارد!
جایگاه سازمان های خیریه و مردم نهاد در شرایط بحرانی
جایگاه خیریه ها و سازمان های مردم نهاد در عدالت ترمیمی تعریف می شود و جبران بسیاری از این نواقص و مشکلات برعهده خیریه هاست. در بحران اخیر، خیریه ها نشان دادند که چه اندازه می توانند موثر و مفید واقع شوند. اما هم چنان در حوزه آموزش و ترمیم، در رفع مشکلات بخش وسیعی از دانش آموزان کم برخوردار، اقدامات اندکی صورت گرفته است.
متاسفانه بسیاری از نیکوکاران به سرمایه گذاری در حوزه هایی که به توسعه منابع انسانی می انجامد اما مشاهده آثار و نتایج آن موکول به آینده است و از بحران‌های آتی پیشگیری می کند، کمتر توجه و رغبت نشان می دهند.
همراه با بسیاری از سمن ها و خیریه ها که در حوزه آموزش مشغول به فعالیت هستند، دارالاکرام نیز برای ساختن آینده ای بهتر و سرمایه گذاری در این زمینه مشغول به فعالیت است. خیریه ها و سمن ها بهتر می دانند که در کدام نقطه از جغرافیای توسعه این سرزمین قرار گرفته اند. دولتمردان نباید گمان کنند که با عدم رعایت عدالت توزیعی و رویه ای همیشه این سازمان های خیریه هستند که باید جهت جبران این کاستی ها وارد میدان شوند. به بیان دیگر، ورود خیریه‌ها در این امر نباید مانع برنامه‌ریزی‌های کلان و درست، و رعایت عدالت توزیعی و رویه ای شود.
موسسه خیریه دارالاکرام با جدیت تمام بر آن است تا تهدید موجود را به فرصت تبدیل کند. لذا در همین راستا با نظارت مددکاران ،تهیه لوازم آموزشی برای دانش آموزان اش را جهت استفاده از فضاهای دیجیتال و آنلاین در دستور کار خویش قرارداده است.
