کودکان کار کودکانی هستند که پیش از رسیدن به سن قانونی کار، بهرغم داشتن خانه و خانواده، ناخواسته کانون خانواده و مدرسه را ترک کرده و در محیط ناامنی چون خیابان، زندگی پرمخاطرهای را سپری میکنند. آنها به ناچار وارد بازار کار میشوند و درآمد خانواده وابسته به کار آنان است. این کودکان بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربهی دوران کودکی بیبهره میمانند و سلامت روحی و جسمی آنها تهدید میشود.
آیندهی کودکان کار به خاطر عقدههای روانیشان و بیتوجهیهای که به آنها میشود، به شدت در معرض خطر قرار دارد. آنها در خیابانها تبعیض و بی تفاوتیهای مردم را حس میکنند و به سلامت روانی آنها آسیب جدی وارد میشود. ممکن است بسیاری از دزدان، قاتلان و معتادانی که در جامعه میبینید، نتیجهی همین بیتوجهیها به کودکان کار در کوچه و خیابان باشد.
یکی از مهمترین معضلات جامعه کودکان کار و آیندهی این کودکان است. به دلایل مختلفی مانند فقر، سرپرست نامناسب، فوت والدین، جنگ، مهاجرت و غیره این کودکان مجبور به ترک تحصیل و کار در محیطهای ناسالم و نامناسب برای سنشان میشوند. کودکان کار در شرایط بسیار نامطلوب از نظر تغذیه، بهداشت و انجام کارهای خطرناک به سر می برند. محرومیت این کودکان از تحصیل و حضور در محیطهای فرهنگی و آموزشی، آنها را از زندگی سالم و قدرت رقابت با همسالان خود دور میکند.
ماده ۷۹ قانون کار به صراحت بیان میکند: «به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام (چه پسر و چه دختر) ممنوع است. کارفرمایانی که افراد کمتر از ۱۵ سال را به کار بگمارند، مستوجب مجازات خواهند بود. ضمنا باید کودکان را به کاری گماشت که برای او زیان آور نباشد. البته طبق ماده ۱۸۸ قانون کار، «کارگران کارگاههای خانوادگی که انجام کار آنها منحصرا توسط صاحب کار، همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک انجام میشود، مشمول مقررات قانون کار نمیباشد.»
در ماده دیگری از این قانون هم آمده است که: «کارگری را که بین ۱۵ تا ۱۸ سال سن دارد، کارگر نوجوان مینامد» البته تاکید هم می شود که «چنین کارگری در بدو استخدام باید از سوی سازمان تامین اجتماعی مورد آزمایشهای پزشکی قرار گیرد.». همچنین در ماده ۸۲ قانون کار، ساعات کار روزانه کارگر نوجوان را نیم ساعت کمتر از ساعت کار معمولی کارگران تعیین میکند.
حمایت از کودکان کار یکی از دغدغههای همیشگی افراد خیر، به خصوص ساکنین کلان شهرها است. نکات مهم در این مورد را در ادامه بررسی خواهیم کرد.
یکی از مهمترین مسائل در برخورد با کودکان کار این است که هرگز با آنها با ترحم برخورد نکنید. از دادن پول بدون دریافت کالا یا خدمات به کودکان کار خودداری کنید. اگر واقعا به جنسی که آنها میفروشند احتیاج دارید آن را خریداری کنید. از دادن مبلغ اضافی به کودکان پرهیز کنید. با آنها مثل گدا رفتار نکنید زیرا تاثیر بسیار مخربی بر روان آنها میگذارد.
یکی از بهترین کمکهایی که میتوانید به این کودکان بکنید این است که به آنها غذاهای مقوی و گرم خانگی بدهید. این کودکان به دلیل حضور در خیابانها و هوای آلوده در معرض انواع بیماریها و ضعفهای بدنی هستند. در نتیجه بهتر است برای کمک تغذیه مناسب و مقوی به آنها بدهید. این کار هم برای سلامت جسمی کودکان مفید است و هم تاثیر بسیار خوبی بر روان کودکان میگذارد و کمتر احساس طرد شدگی و بی توجهی میکنند.
همانطور که گفته شد، ممکن است خیلی از مجرمانی که امروز در جامعه به هنجار شکنی میپزدارند، در گذشته کودکان کاری بودند که به دلایل مختلف به این راه کشیده شدهاند. اما این تفکر اشتباهی است که همهی این کودکان را مجرم و هنجارشکن بدانیم. خیلی از این کودکان خانواده دار هستند و به دلایل مختلفی مانند فقر، معلولیت یا فوت والدین و غیره مجبور به کار در سنین پایین شدهاند.
پس بهتر است برای حفظ شخصیت و احترام به آنها از به کار بردن الفاظ توهینآمیز خودداری کنید و اگر قصد خرید از آنها را ندارید با لحنی قاطع و مودبانه عدم رضایت خود را از خرید اعلام کنید.
برای کمک به این کودکان و انجام مسئولیت اجتماعی در مقابل این کودکان میتوانید از طریق موسسات خیریه این کودکان نیازمند را شناسایی کنید و با کمکهای نقدی و غیرنقدی به آنها کمک کنید.
کمک به این کودکان باید به گونهای باشد که به غرور و شخصیت آنها لطمهای نزد و تاثیر روانی منفی نداشته باشد. به جای پرداخت پول بیشتر موقع خرید از این کودکان و یا خرید با بیمیلی از آنها، بهترین راه این است که با شناسایی این کودکان و مشخص شدن نیازهای واقعی آنها با استفاده از موسسات خیریه و یا مستقیما نیازهای اساسی آنها را برطرف کنید. مثلا شرایطی محیا کنید که این کودکان به تحصیل خود ادامه دهند و یا با حمایت از آنها در کار، به کسب درآمد آنها کمک کنید.