سرنوشت کودکان کار در هاله ای از ابهام

سهم ناچیز کودکان کار از زندگی

سرنوشتی مبهم در انتظار کودکان کار

زمانی که از خیابان های پر ترافیک با چراغ قرمزهای طولانی و ازدحام اتومبیل هایی که پشت چراغ ها انتظار می کشند عبور می کنید و کودکان فروشنده ای را می بینید که در اطراف اتومبیل ها پرسه می زنند، به این موضوع  فکر کرده اید چه سرنوشتی در انتظار این کودکان است؟ آیا تاکنون از خودتان پرسیده اید این کودکان، دختر و پسر اهل کجا هستند، از کجا می آیند و شب ها را چگونه و کجا سپری می کنند؟

امروز 12 ژوئن روز جهانی مبارزه علیه کار کودکان است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پیمان نامه حقوق کودک را در سال 1989 تصویب کرد. بر اساس این معاهده، کشورهای عضو موظف اند با هرگونه سوء استفاده و بهره کشی اقتصادی از کودکان مقابله کرده و زمینه های رشد جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی کودکان را فراهم کنند. ایران نیز در سال 1370 به این پیمان نامه پیوست و در سال 1373 مفاد آن به تصویب مجلس رسید.

طبق قانون کار نیز زیان آور بودن کار برای کودکان، و به کار گرفتن افراد کمتر از 15 سال ممنوعیت دارد. سایر مفاد همین قانون، به شرایط کار افراد بین 15 تا 18 سال که کارگر نوجوان محسوب می شوند پرداخته اند .

طبق بررسی های به عمل آمده خطرات و آسیب هایی که کودکان کار را تهدید می کند این موارد را شامل می شود:

• قاچاق اعضای بدن
• قاچاق مواد مخدر
• مافیای پسماندها
• آسیب های جسمی مانند تجاوز، ضرب و شتم
• آسیب های روحی: افسردگی، پرخاشگری و سایر بیماری های روحی
• بزهکاری
• خودفروشی
• فراگیری رفتارهای ناسالم
• کارتن خوابی و بی خانمانی

نظرات کارشناسان و مسئولین درباره معضل کار کودکان در کشور

آنچه که تعجب برانگیز است آن است که علی رغم آسیب ها و عواقبی که پدیده کار کودکان در جامعه در پی داشته است، تاکنون دستگاه های ذی ربط  برای ساماندهی معضل کودکان کار تصمیمی جدی اتخاذ نکرده و چاره ای نیندیشیده اند. عدم هماهنگی، عدم پاسخگویی و احساس مسئولیت دستگاه های ذی ربط در قبال کودکان کار، و ارائه دلایلی چون کوتاهی سایر نهادها، و نداشتن بودجه از سوی آنان، نیز بر این معضل دامن زده است.تاثیر کار خیر و کمک های خیرین را اینجا بخوانید.

طبق نظرات برخی مسئولین علی رغم گستردگی و سیر صعودی آمار کودکان کار به ویژه در تهران و سایر کلانشهرها، سازمان های متولی از جمله شهرداری،  بهزیستی و نیروی انتظامی تنها به طور موقت جمع آوری و نگهداری از این کودکان را برعهده گرفته اند که این امر ناشی از عدم برخورداری از برنامه ای مدون و پشتوانه اجرایی برای این طرح بوده است.

 

 

بر اساس نظرات کارشناسی، بسیاری از این کودکان، کودکان بازمانده از تحصیل هستند که به دلیل فقر اقتصادی خانواده های کم درآمد خود از مناطق محروم به کلانشهرها روی آورده و اغلب نیز در دام باندهای بزهکاری، توزیع مواد مخدر، قاچاق اعضا یا بازیافت زباله گرفتار شده و بدین ترتیب به انواع مشکلات جسمی و روحی مبتلا می شوند.

کارشناسان و دست اندرکاران این حوزه، کار کودکان را به عنوان یک معضل اجتماعی به عواملی چون ارزانی دستمزد، بی سرپرست یا بدسرپرست بودن، و مشکلات اقتصادی این کودکان نسبت داده اند. بنابراین تا زمانی که با این مسئله به صورت ریشه ای برخورد نشود و عواملی که در گسترش فقر تاثیرگذار هستند و کودک را علی رغم آسیب های جسمی و روحی به ترک تحصیل و کار کردن در خیابان مجبور می کنند، مدیریت نشود، این آسیب هم چنان در جامعه ادامه خواهد یافت.

برای مطالعه مقاله “روز جهانی مقابله با کار کودکان” به اینجا مراجعه نمایید.

و اما سرنوشت کودکان کار؟

در مراکز شبانه روزی بهزیستی که به نگهداری از کودکان کار و خیابانی اختصاص داده شده است، خدماتی چون مشاوره، مددکاری، روانشناسی، حقوقی و آموزشی به خانواده ها برای آگاهی از حقوق و نیازهای کودکان از جمله تشویق آنان به تحصیل ارائه می شود. هدف از راه اندازی این مراکز ساماندهی و بازگرداندن این کودکان به محیط خانواده است.نیازهای اصلی کودکان کار را اینجا بخوانید.

این کودکان توسط دادگاه یا سایر نهادها به این مراکز آورده می شوند یا خود معرف هستند. اما علی رغم همه این تلاش ها، اغلب این کودکان به دلیل مشکلات اقتصادی دوباره به کار کردن روی می آورند و این معضل هم چنان به قوت خود باقی می ماند. بدیهی است در این زمینه همکاری و مشارکت ارگان ها و نهادهای دولتی و غیردولتی کاملا ضروری است.

علی رغم صرف هزینه های گزاف و تلاش های موقت و گذرای دستگاه های ذی ربط، متاسفانه هم چنان نگرانی های بسیاری در زمینه کار کودکان وجود دارد. گرچه سازمان های مردم نهاد فعال در حوزه کودک نیز بارها به اشکالات اجرایی این طرح، اشاره کرده و با استناد به آیین نامه ساماندهی کودکان خیابانی هیئت دولت، این طرح را مرتبط با کودکان کار ندانسته اند اما متاسفانه این انتقادات تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است. نتیجه حاصل از این بی توجهی نیز سرنوشت نامعلوم آن دسته از کودکان کاری است که در طرح جمع آوری متکدیان و معتادان دستگیر و به مراکز منتقل می شوند.

این مشکلات صرف نظر از کودکان کاری است که غیرایرانی و مهاجر هستند. چنان چه این موضوع نیز مورد توجه قرار گیرد، بحث نقض حقوق کودک نیز در این طرح جمع آوری مطرح می شود. چرا که سازمان های مردم نهاد و فعالان اجتماعی و حقوق کودک با استناد به کنوانسیون حقوق کودک که بر حقوق برابر کودکان در کشو فارغ از مرز و جنسیت تاکید می ورزد، جمع آوری کودکان را نقض آشکار حقوق آنان دانسته است.

بهبود این وضعیت یا کنترل آن منوط به همکاری گسترده نهادها و دستگاه های مسئول است. طرح جمع آوری متکدیان و معتادان، در حقیقت برای حمایت از کودکان آسیب پذیر و بدسرپرستی برنامه ریزی شده که از حمایت و مراقبت خانواده محروم هستند و در دام باندهای خلافکار گرفتار شده و در خیابان ها به تکدی گری می پردازند.  اما مقوله کودکان کار کاملا متفاوت است و تاکنون اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است.

چنانچه به وضعیت این کودکان به طور جدی رسیدگی نشود، سرنوشتی جز کارتن خوابی و بی خانمانی برای آنان باقی نخواهد ماند. کما این که این اتفاق در جامعه به وفور به چشم می خورد. هم زمان با این اتفاقات، همان گونه که بارها شاهد بوده ایم و در اخبار شنیده ایم دایره و گستره جرایم نیز در جامعه افزایش یافته و جرایم سنگینی در جامعه رخ خواهد داد که منجر به کاهش بیش از پیش امنیت اجتماعی می شود که تاوان آن را افراد بی گناه جامعه پرداخت خواهند کرد.

ما چه می توانیم بکنیم؟

همیشه پیشگیری بهتر از درمان است

دغدغه اصلی و مهم بانیان و موسسین خیریه دارالاکرام از آغاز راه اندازی و فعالیت این موسسه، کمک به جلوگیری از بازماندگی تحصیلی کودکان کار و کم برخوردار اقشار آسیب پذیر جامعه و ممانعت از پیوستن آنان به خیل عظیم کودکان کار در جامعه بوده است.

در ابتدا این اقدام شاید به نظر دشوار یا کم اثر به نظر می رسید اما تجربه و نتایج دو دهه فعالیت نشان داد که حمایت از کودکان مستعدی که خاستگاه خانوادگی آنها کم درآمد بوده و از مشکلات شدید اقتصادی و حتی بهداشتی و سلامتی رنج می برند، بسیار می تواند در کاهش روند ترک تحصیل و کار کودکان مثمر ثمر واقع شود. بهترین راه های کار آفرینی و ایجاد شغل کودکان کار را اینجا بخوانید.

این حمایت ها (اعطای بورسیه تحصیلی و ارائه خدمات پنج گانه به دانش آموز و خانواده وی با جذب دانش آموزان مستعد نیازمند تحصیل) به گونه ای برنامه ریزی و مدون شده است تا ضمن حفظ کرامت افراد و پرهیز از اثرات مخرب کمک های غیر اصولی، از تکرار چرخه فقر جلوگیری کرده و از این کودکان آینده سازانی موفق، مستقل و شهروندانی کارآمد بسازد.

ما در دارالاکرام دانستیم حمایت از کودکان کم برخوردار جامعه می تواند از فاجعه کار کودکان و عواقب اجتماعی آن پیشگیری کند. این حقیقت انگیزه ما را در ادامه این راه صدچندان کرده است.

شما نیز در حمایت از این کودکان به ما بپیوندید.