بسم الله الرحمن الرحیم
راهکارهای جذب منابع مالی جدید برای سازمانهای مردم‌نهاد وخیریه‌ها
نویسنده:
غلامرضا دشتی منش
(مدرس، پژوهشگر و مشاور حوزه کارآفرینی و اخلاق کسب و کار و مشاور موسسه عام‌المنفعه و خیریه دارالاکرام حضرت ابوالفضل العباس علیه‌السلام)
Dashtimanesh.gholamreza@gmail.com
09171744919
فروردین 1403
مقدمه
خلق یک نظم اجتماعی کارآمد به نحوی که محرومیت، نابرابری و تبعیض در کمترین حالت خود قرار داشته باشد و فعالیت‌ها به نحوی تنظیم گردند که همواره منابع به صورت عادلانه توزیع گردد، امری است که باعث خلق نهادهایی مهم و تاریخی همچون دولت و بازار گردیده است. مطالعات مختلف در حوزه اقتصاد سیاسی، نشان می‌دهد که خلق رفاه اجتماعی، بیش از هر نهادی، متوجه دولت و بازار می‌باشد. اما همواره این سوال مطرح بوده است که در شرایط شکست دولت و بازار، چه نهادی متولی مقابله با فقر و نابرابری خواهد بود؟ در شرایطی که دولت از بحران اثربخشی در رنج باشد و نهاد بازار نیز دچار عارضه فقدان رویکردهای اخلاقی و عدم ایفای نقش مسئولیت اجتماعی باشد، چه نهادی بایستی مسئولیت ارتقای رفاه اجتماعی و تلاش برای توزیع عادلانه منابع را بر عهده بگیرد؟
پاسخی که در متون حوزه اقتصاد سیاسی و مدیریت عرصه عمومی به آن اشاره شده است، بر ضرورت وجود نهادهای واسطه‌ای همچون کنشگران اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی همچون سازمانهای مردم‌نهاد و موسسات خیریه تاکید می‌کنند. در واقع این موسسات بایستی بتوانند در کنار دولت و بازار قرار بگیرند و ایشان را در اجرای وظایف خویش یاری دهند و گاه نیز از دریچه نقد و ارزیابی عملکرد، وجدان بیدار نظام سازمانی و نهادی جامعه باشند و تلاش نمایند تا نهادها را به سمت اجرای ماموریت‌های اجتماعی خویش سوق دهند. اما بر متخصصین و فعالان اجتماعی، پوشیده نیست که موسسات مردم‌نهاد و خیریه‌ها، به منظور ارائه خدمات خود، بایستی همواره در پی جستجو جذب منابع مالی جدید باشند، درحالی‌که معمولاً در تحقق این امر با مشکلات عدیده روبرو بوده و در بسیاری از اوقات با شکست مواجه می‌گردند و همین اتفاق، باعث تعطیلی کامل فعالیتهای این قبیل موسسات می‌گردد.
اکنون گزارش مختصر پیش‌رو، سعی دارد تا به طور مختصر و اجمالی، اشاره‌ای به برخی راهکارها داشته باشد تا ان‌شاءالله در فرصتی دیگر، این موارد به صورت تفصیلی ارائه گردد چراکه بسیاری از این راهکارها، از ظرائف زیادی برخوردار هستند که باید در جزوه‌های مستقل به آنها پرداخته شود.
راهکار اول. کاهش و کنترل هزینه
همه موارد هزینهزا در سازمان سمن یا خیریه شناسایی شده و سعی در کنترل و کاهش هزینههای غیرضروری شود. ماهانه عملکرد سازمان تحلیل شده و راهکارها و پیشنهاداتی در راستای کاهش هزینههای موسسه از قبیل بیمه و مالیات، حقوق و دستمزد، قبوض خدماتی و اجاره ارائه گردد و در چارچوب ملاحظات قانونی و اخلاقی، اقدام به بازبینی نحوه هزینه‌کرد مجموعه شود.
برخی موارد پیشنهادی برای سمن‌ها و خیریه‌ها عبارتند از:
- استفاده از فضاهای عمومی مثل مدارس برای اجرای فعالیت‌ها
- شناسایی و جذب نیروهای داوطلب به منظور کاهش هزینه نیروی انسانی
فعالیتهای پیش‌بینی شده برای پیاده‌سازی این راهکار عبارتند از:
- شناسایی مسائل به صورت مکتوب با حضور اعضا و متخصصین
در واقع، در ابتدا بایستی همه بخش‌های هزینی‌زا شناسایی گردند و لیستی از آنها به ترتیب اولویت از منظر دو شاخص (1) تاثیر بر میزان هزینههای سازمان و (2) اثر وجود یا حذف آن بخش در عملکرد سازمان، فراهم گردد.
- تهیه بسته سیاستی برای کاهش هزینه‌ها و طراحی گام‌های اجرایی
نهایتا بایستی برای حذف و کاهش آن هزینه‌ها که در اولویت برای حذف یا کاهش قرار دارند، برنامه‌ای که شامل گام‌های اجرایی دقیق باشد، ارائه گردد.
- اقدام
به منظور اجرایی سازی راهکارهای پیشنهادی، ضرورت دارد تا تقسیم وظایف شد و وظیفه هر فرد در مجموعه سمن یا خیریه مشخص گردد و همچنین نتیجه مورد انتظار و مدت زمانی که فرد باید در طول آن، کار را انجام دهد، مشخص گردد، تا سیاست و راهکار پیشنهادی قابل ارزیابی گردد.
راهکار دوم. همکاری با شرکتهای بخش خصوصی
به این منظور بایستی شرکتهای با درآمد بالا و صاحب حسن شهرت، در بخش خصوصی شناسایی شده و در راستای جذب منابع با ایشان تعامل برقرار شود. ضرورت دارد که در ابتدا، مدیران همه این شرکت‌ها با مسئولیت اجتماعی شرکتی، اخلاق کسب و کار و مسائل اجتماعی موجود در محیط بیرونی شرکت آشنا گردند و سپس در راستای حل مسائل اجتماعی، فعالیت سمن‌ها و خیریه‌ها در قالب شناسنامه فعالیتهای سمن یا خیریه به ایشان معرفی گردد.
اعضای سمن یا خیریه بایستی بدانند که قرار نیست، لزوماً شرکت‌ها به طور کامل از مسائل اجتماعی آگاه باشند و بنابراین آگاه‌سازی ایشان از موضوعات اجتماعی، یکی از ماموریت‌های اصلی کنشگران و کارآفرینان اجتماعی باید باشد و ایشان بایستی از ظرفیت نهادی خود در راستای ارتقای سطح آگاهی اجتماعی بازار استفاده نمایند.
فعالیتهای پیش‌بینی شده عبارتند از:
- شناسایی شرکتهای با قابلیت نقش‌آفرینی اجتماعی و تهیه لیست (نام و تلفن و آدرس و موضوع فعالیت و مدیرعامل)
بایستی تلاش نمود تا شرکت‌هایی که به هر نحو احتمال همکاری ایشان با سمن یا خیریه می‌رود، مثلا در یک منطقه با خیریه فعالیت کنند یا در حوزه مشابهی فعالیت کنند یا … شناسایی شود و لیست ایشان در یک فایل مشخص کامپیوتری یا به صورت مکتوب آورده شود.
- برگزاری جلسه داخلی در سمن یا خیریه و انتخاب گزینه‌های دارای اولویت
اعضای موسسه و متخصصین همکار، بایستی به منظور ارزیابی و انتخاب شرکتهای دارای اولویت گردهم جمع شده و به بررسی امکان مشارکت هریک از شرکت‌ها بپردازند. قطعا امکان دسترسی به شرکت‌ها و اقتاع ایشان، در برخورداری از اولویت بالاتر ایشان موثر خواهد بود.
- شناخت واسطه و معرف هماهنگی بین سمن یا خیریه و شرکت تجاری که چنین فرد حقیقی یا حقوقی بایستی نزد شرکت هدف، کاملاً شناخته شده باشد
- ایجاد هماهنگی از طریق تماس تلفنی، ایمیل یا مراجعه حضوری با همکاری واسطه و معرف
- برگزاری جلسه و معرفی سمن یا خیریه، توضیح مسائل اجتماعی، ارائه پیشنهادات درباره نحوه مشارکت شرکت در حل مساله و تلاش برای رسیدن به یک برنامه اقدام مشترک و در نهایت انعقاد تفاهم نامه و جذب منابع
راهکار سوم. جذب منابع از طریق سازمانهای دولتی و حاکمیتی
همواره بین سمن‌ها و خیریه‌ها با سازمانهای دولتی، یک رابطه دو سویه برقرار می‌باشد. از یک سو، این قبیل موسسات، بایستی همچون اتاق فکر به سیاستگذاران کمک کنند و بسته‌های سیاستی کارآمد به ایشان پیشنهاد دهند و البته دولت نیز بایستی این رابطه را زنده نگاه دارد و از حضور کنشگران اجتماعی در کنار خود استقبال کند و از سوی دیگر، سمن‌ها و خیریه‌ها بایستی تلاش کنند تا سازمانهای دولتی و حاکمیتی از قبیل شرکت‌ها، سازمانها و نهادهای حاکمیتی را شناسایی کرده و در راستای جذب منابع با ایشان تعامل برقرار شود و هزینه بخشی از فعالیتهای خود را از ایشان دریافت کنند. اما تردیدی نیست که وابستگی به منابع دولتی، احتمال کاهش موضع انتقادی و صادقانه سمن‌ها و خیریه‌ها را افزایش می‌دهد و بنابراین به طور خاص، سمن‌ها و خیریه‌ها بایستی از اجرای این راهکار تا آنجا که ممکن است، اجتناب کنند. مهمترین رکن اداره یک سمن یا خیریه، پایبندی موسسه به اجرای ماموریت‌های اصلی خود و نشانه گرفتن مسائل اجتماعی در راستای رفع آنها می‌باشد و در همین راستا، اجتناب از هر عملی که نظام راهبردی و ماموریتی موسسه را به خطر می‌اندازد، یک ضرورت می‌باشد.
به هر روی، برخی از فرصت‌های موجود که در نظام حکمرانی کشور برای فعالسازی این راهکار وجود دارند، عبارتند از:
- کمک‌های مالی شهرداری‌‌ها به موسسات عام المنفعه
- واگذاری اموال غیرمنقول مازاد آموزش‌و‌پرورش به خیریه‌ها
- قانون حمایت از معلولان
- اختصاص اموال مجهول‌المالک به امور خیریه
- اهدای اموال مازاد سازمانهای مناطق آزاد تجاری به خیریه‌ها
- واگذاری بلاعوض اجناس مازاد صندوق توسعۀ ملی به خیریه‌ها
- تخصیص اعتبارات ریالی دولتی به امور خیریه و عام المنفعه
فعالیتهای پیش‌بینی شده عبارتند از:
- شناسایی سازمانها و تهیه لیست (نام و تلفن و آدرس و موضوع فعالیت و مدیر)
- برگزاری جلسه داخلی و انتخاب گزینه های نهایی
- شناخت واسطه و معرف مورد اعتماد سازمان دولتی
- ایجاد هماهنگی جهت برگزاری جلسه و معرفی اولیه سمن یا خیریه
- برگزاری جلسه و انعقاد تفاهم نامه و جذب منابع
راهکار چهارم. همکاری با مراجع و نهادهای دینی
به منظور توسعه منابع مالی سمن یا خیریه، بایستی نهادهای دینی که امکان همکاری با این قبیل موسسات را دارند، شناسایی شده و در راستای جذب منابع با ایشان تعامل برقرار شود. بیان این نکته حائز اهمیت است که یکی از منابع مالی مهم که می‌توان در راستای حل مسائل اجتماعی و خلق نهادهای مردمی و کارآمد از آنها بهره برد، وجوهات شرعی می‌باشد که در اختیار علمای دین قرار دارد و این در حالی است که به لحاظ فقهی، هزینه کردن وجوهات در برخی موارد که یک چالش اجتماعی هم به حساب می‌آیند، با چالش‌های فقهی مواجه می‌باشد و ضرورت دارد متخصصین امر به بررسی این امر پرداخته و راهکارهایی ارائه گردد تا منابع مالی که در قالب وجوهات شرعی در اختیار مراجع و مجتهدین قرار می‌گیرد، در بهینه‌ترین حالت خود، در خدمت جامعه و رفع حوائج و مسائل مردم قرار گیرد.
اما به هر روی، همچنان این بخش به عنوان یکی از پایگاه‌های اصلی تامین منابع مالی خیریه‌ها به شمار می‌رود که برخی از خیریه‌ها مخصوصا آنها که در حوزه سلامت و تامین مایحتاج زندگی نیازمندان فعالیت می‌کنند، می‌توانند به ایشان مراجعه نموده و بخشی از منابع مالی خود را از این طریق تامین نمایند. اما به منظور تحقق این راهکار، برخی از فعالیتهای پیش‌بینی شده عبارتند از:
- شناسایی نهادهای دینی، مراجع و نمایندگان ایشان که حاضر به مشارکت در رفع مسائل مردم در قالب همکاری با خیریه‌ها و سمن‌ها هستند و همچنین تهیه لیست (نام و تلفن و آدرس و موضوع فعالیت و متولی نهاد یا دفتر مرجع)
- برگزاری جلسه داخلی و انتخاب گزینه های نهایی
- شناخت واسطه و معرف جهت برقراری رابطه بین موسسه اجتماعی و نهاد دینی
- ایجاد هماهنگی
- برگزاری جلسه با ایشان و انعقاد تفاهم نامه و جذب منابع
راهکار پنجم. برقراری ارتباط با همه ذی‌نفعان داخل کشور
هر خیریه و سمن، باید لیستی از افرادی که امکان همکاری با ایشان وجود دارد، آماده نماید و ارتباطی مستمر را با ایشان تعریف و اجرا نماید. یکی از اهداف برقراری ارتباط، مساله تامین منابع مالی می‌باشد که به این منظور، بایستی در یک برنامه مشخص، با همه ذی نفعان سمن یا خیریه ارتباط برقرار شده و در تعاملی سازنده، ایشان ترغیب به افزایش مشارکت گردند. به این منظور، ضرورت دارد که راه آسان و متنوع پرداخت پول و ارسال منابع غیرنقدی را برای ایشان فراهم نمود؛ مواردی همچون شماره حساب و کارت و پرداخت پیامکی از از طریق سایت و …
همچنین باید اشاره کرد که سمن‌ها و خیریه‌های هر شهرستان، می‌توانند به افراد هم‌شهری که مقیم مرکز استان یا پایتخت هستند، به طور ویژه توجه نموده و یک گروه از ایشان تشکیل دهند تا از حمایت ایشان به واسطه دسترسی‌های احتمالی بیشتر برخوردار گردند. اما این کار، ضرورت به میدان آوردن جامعه محلی را نخواهد کاست و بی‌تردید، شرط موفقیت کنش اجتماعی، کشاندن مردمی که در منطقه زندگی می‌کنند، به عرصه فعالیتهای سمن یا خیریه خواهد بود.
فعالیتهای پیش‌بینی شده عبارتند از:
- انتخاب پلتفرم مناسب برای برقراری ارتباط (از تلفن تا پیامک تا شبکه های اجتماعی همچون لینکدین و…)
ضرورت دارد که با توجه به ویژگی‌های ذی‌نفعان، پلتفرم مناسب انتخاب گردد. از جلسات حضوری نیز برای برخی خیرین و نیکوکاران می‌توان استفاده نمود. مهم است که خیریه و سمن بتواند پیام خود را به خوبی انتقال دهد و جامعه هدف را مشتاق به همکاری نماید و بر همین اساس هم بایستی پلتفرم نهایی انتخاب گردد.
- تولید محتوای جذاب و ترغیب کننده و اثرگذار
محتوای جذاب، می‌تواند بخشی از فعالیتهای انجام شده سمن یا خیریه باشد که در قالب فایل ویدیویی، عکس یا متن بایستی آماده گردد. محتوا باید به نحوی باشد که جامعه هدف را تهییج و تحریک کند تا با کنشگر اجتماعی، وارد همکاری گردد.
- برقراری تعامل و ارسال پیام
مهم است که سطح ارتباط به نحوی باشد که جامعه هدف، دچار خستگی و فرسوده شدن نگردد. مراجعه مداوم و بدون محتوای مناسب، باعث کلافگی نیکوکاران می‌گردد.
راهکار ششم. توسعه روابط با ایرانیان خارج از کشور
بدیهی است که در بسیاری از اوقات، ایرانیان خارج از کشور، از توان بیشتری برای حمایت از سمن‌ها و خیریه‌ها برخوردارند که این امر، به وضعیت اقتصادی کشور برمی‌گردد. بنابراین ضرورت دارد که همواره طرح و برنامه‌ای برای ارتباط با ایشان وجود داشته باشد. برای این کار، می‌توان از یک یا دو نفر که ارتباط با ایشان آسان است، کار را آغاز کرد؛ مثلا از اعضای خانواده اعضای سمن یا خیریه. در ادامه بایستی در یک برنامه مشخص و به صورت گام به گام، با همه ایرانیان خارج از کشور که امکان دسترسی به ایشان وجود دارد، در راستای تامین منابع مالی، ارتباط برقرار شده و در تعاملی سازنده، ایشان ترغیب به افزایش مشارکت گردند. از سوی دیگر موارد جدید نیز شناسایی شده و امکان پرداخت پول برای ایشان به صورت آسان فراهم گردد.
فعالیتهای پیش‌بینی شده عبارتند از:
- شناسایی ایرانیان که خارج از کشور هستند و تهیه لیست از ایمیل و تلفن ایشان
به این منظور می‌توان از همان حلقه اولیه از افراد جهت معرفی ایرانیان بیشتر کمک گرفت. مهمترین مرحله، همان مرحله شروع است و سپس استمرار این قبیل فعالیت‌ها دارای اهمیت می‌باشد.
- انتخاب پلتفرم مناسب (از تلفن تا پیامک تا شبکه های اجتماعی همچون لینکدین و…)
- تولید محتوای جذاب و ترغیب کننده و اثرگذار
- برقراری تعامل و ارسال پیام
راهکار هفتم. تهیه بسته تبلیغاتی جذب منابع و اجرای آن
ضرورت دارد تا هر سمن و خیریه، به صورت مکتوب، اقدام به طراحی یک بسته سیاستی و یک برنامه مشخص جهت تبلیغات نماید. در بسته تبلیغاتی می‌توان از انواع کمپین‌های مناسبتی و محتواهای تولید شده جهت معرفی مجموعه و انتشار شماره کارت و معرفی مجموعه از زبان افراد شناخته‌شده و … استفاده نمود. اگرچه در بسته تبلیغاتی می‌توان از همه راهکارهای گفته شده و آنچه در ادامه خواهد آمد، برخوردار بود ولی شان این برنامه و بسته تبلیغاتی مستقل از همه فعالیت‌ها می‌باشد و بایستی به آن به عنوان یک راهکار مستقل نگاه کرد.
متاسفانه بسیاری از کنشگران، به بحث تبلیغات به عنوان یک راهکار جذب منابع مالی به عنوان یک راهکار اصلی نگاه نمی‌کنند و این درحالی است که موفقیت یک کنش اجتماعی در گرو فعالیت در حوزه رسانه می‌باشد. برخی از موارد پیشنهادی عبارتند از:
- راه اندازی کمپین جذب منابع به دلار
- راه اندازی کمپین جذب خیرات مردمی در ماههای دینی خاص نظیر رجب، شعبان و رمضان.
- راه اندازی کمپین جذب منابع در مناسبتهای ملی مثل عید نوروز و سال تحصیلی
- توسعه فعالیت ها بر بستر شبکه های اجتماعی نظیر اینستاگرام، واتساپ، تلگرام، توئیتر و لینکدین و …
- شناسایی افراد تاثیرگذار (هنرمند، ورزشکار، اینفلوئنسر و بلاگر و …) و همکاری با ایشان
راهکار هشتم. توانمندسازی اقشار محروم برای کنترل هزینههای ایشان
به منظور ارتقای وضعیت رفاه افرادی که حمایت از ایشان را موسسه خیریه برعهده دارد، بایستی اقدام به توانمندسازی ایشان نمود، تا با خروج ایشان از چرخه فقر، هزینههای ایشان برای موسسه خیریه کمتر گردد. برخی از این فعالیت‌ها عبارتند از:
- آموزش مهارت‌های کارآفرینانه به ایشان
- شناسایی افراد دارای مهارت که امکان عرضه یک محصول یا خدمت را برخوردار باشند
- خلق بازارچه‌های موقت و روزانه یا هفتگی برای خانواده‌ها تا محصولات خویش را به فروش برسانند و ایجاد امکان فروش محصولات خانواده‌ها در محل موسسه
مهم است که به حوزه کارآفرینی در قالب یک رویکرد اکوسیستمی نگریسته شود. در چنین رویکردی، کارآفرینی صرفا راه‌اندازی کسب و کار نمی‌باشد بلکه گاهی سرمایه‌گذاری بر آموزش و مشاوره،می‌تواند انگیزه فرد برای حضور در بازار را چنان افزایش دهد کهوی خارج از فضای سمن یا خیریه، پیگیر راه‌اندازی کسب و کار برای خود گردد.
راهکار نهم. اجرای فعالیتهای درآمدزا برای موسسه بمثابه یک واحد اقتصادی
اگرچه یکی از مواردی که سلامت موسسات خیریه را تهدید می‌کند، در بسیاری از اوقات، حضور ایشان در جایگاه کسب ثروت مثل بازار یا جایگاه کسب قدرت مثل دولت و حاکمیت می‌باشد، اما به هر روی، امروزه بسیاری از موسسات، به این راهکار نیز به طور جدی توجه دارند. اما این نکته مهم را باید در نظر گرفت که هر نهادی، یک وظیفه مشخص دارد، یک شرکت اقتصادی، وظیفه مشخص دارد و همچنین یک اداره دولتی. کنشگران اجتماعی نیز در قالب سمن‌ها و خیریه‌ها، وظیفه مشخص و تعریف شده‌ای دارند که عدول از ماموریت اصلی خود، باعث ایجاد ناکارآمدی خواهد شد. لذا پیشنهاد اکید همواره این است که مخصوصا یک موسسه خیریه، چابکی نهادی خود را حفظ کند و با اجتناب از ورود به بازار، بر ماموریت‌های اصلی خود تمرکز نماید. در چنین حالتی موسسه خیریه با کمک راهکارهای پیش‌گفته، می‌تواند منابع مالی خود را از طریق استفاده از قوانین موجود و منابع سایر نهادها چنان که پیشتر اشاره شده است، شناسایی و جذب نماید.
اما به هر روی، در شرایطی که مدیران خیریه بتوانند ریسک رخ دادن فساد و ریسک ارتقای ناکارآمدی در سازمان را به دلیل حضور در بازار بپذیرند و همچنین مراقبت نمایند که به دلیل فعالیتهای اقتصادی خیریه، افراد نیازمند تحت استثمار خود موسسه خیریه و متولیان اقتصادی آن قرار نگیرند[1]، برخی موارد زیر پیشنهاد می‌گردد:
- راه‌اندازی یک فروشگاه دائمی از محصولات مادران مخصوصا صنایع دستی
- پذیرفتن بخشی از سهام شرکتهای ثبت شده توسط افرادی که تحت حمایت موسسه موفق به راه‌اندازی کسب و کار شده‌اند
- انعقاد قرارداد رویالتی(برخورداری از بخشی از فروش به صورت معین) با افرادی که کسب و کار خود را راه‌اندازی نموده‌اند
- راه‌اندازی یک مجموعه گردشگری با مشارکت خانه و محل زندگی افراد عضو موسسه خیریه مخوصا در نواحی روستایی
راهکار دهم. برگزاری نشست، همایش و انواع گردهم‌آیی در راستای جمع‌آوری منابع نقدی و غیرنقدی
همواره حضور افراد در یک فضا و موقعیت کنش‌گرانه، می‌تواند بر انگیزه فعالیت ایشان بیافزاید. ضرورت دارد که به طور مستمر و مداوم، سمن‌ها و خیریه‌ها، اقدام به برگزاری نشست، همایش و جلسات مناسبتی نمایند و در طول این جلسات با معرفی مجموعه و اقدامات انجام شده، از همه حضار دعوت شد که به شیوه‌های مختلف از مجموعه حمایت نمایند.
به این منظور ضرورت دارد که گام‌های زیر طی شود:
- برگزاری جلسه با اعضای سمن یا خیریه و طرح بحث و تصمیم‌گیری دربارهموضوع جلسه، زمان، مکان و شکل برگزاری جلسه
- تقسیم وظایف برای به انجام رساندن اموری همچون تدارکات، مهمانان، مجری، کنداکتور، سخنرانان کلیدی، جذب منابع در جلسه و بعد از آن و …
- برنامه‌ریزی برای جذب منابع قبل، حین و بعد از جلسه
- پیگیری برای انتخاب مهمانان با توجه به اهداف جلسه و دعوت از ایشان
- پیگیری تعیین مکان و پذیرایی و آماده‌سازی فضا و …
- هماهنگی جهت محتوای جلسه و مجری و سخنرانان
موارد بالا صرفا برای نمونه آورده شده است که خواننده محترم، بهتر با این راهکار آشنا گردد وگرنه موارد مختلف دیگری را می‌توان به موارد بالا افزود و یا ترتیب این موارد را تغییر داد.
[1] این شرایط معمولاً محقق نخواهد شد و بنابراین در اجرای این راهکار، احتیاط بسیار زیاد توصیه می‌گردد.
