پولشویی: دو روی سکه کار خیر در موسسات خیریه

خانه » پولشویی: دو روی سکه کار خیر در موسسات خیریه

موسسات خیریه مستعد پولشویی

رضا درمان، عضو هیئت مدیره و مدیر عامل شبکه ملی موسسات نیکوکاری:

“خیرین مستندات، رفتار و تجربیات ما را از کارهای قبلی مان رصد کرده و درباره ما قضاوت می کنند و سپس به نتیجه می رسند با ما کار بکنند یا نکنند. مرز این کار کردن یا نکردن، احساس وجود مفهومی تحت عنوان “شفافیت” است. ما با منشور اخلاقی مان در واقع می توانیم این مرز را به خودمان نزدیک تر و فضا را برای کار با خیرین آماده تر کنیم.” ( متن کامل گزارش پنجمین نشست از سلسله نشست های خیر و خرد را می توانید در سایت الفبای فردا مطالعه نمایید.)

سازمان های خیریه در کنار سازمان های خصوصی و دولتی در جوامع بشری به طور موثر نقش آفرینی می کنند. این نقش آفرینی ها تا جایی گسترده شده که امروزه دیگر کارکرد آن ها تنها به امور مددکاری و معیشتی محدود نمی شود و از کارکردهای توسعه یافته ای چون تعلیم و تربیت، تولید علم، اشتغال، صنعت و غیره برخوردار شده و توانسته به رفع معضلات بشر عصر کنونی کمک های چشمگیری نماید.

در ایران امر خیر و خیریه ریشه در فرهنگ، تاریخ و مذهب کشور دارد چرا که ایرانیان همواره با مراکز خیریه رابطه ای عاطفی برقرار کرده اند. بسیاری از این موسسات توانسته اند اعتماد نیکوکاران را جلب کرده و با مشارکت های مردمی طی سال های متمادی به کمک اقشار آسیب دیده با معضلات عدیده و گسترده بشتابند. در ایران، این موسسات طی سال های گذشته رشد بسیاری داشته و توانسته اند جهت کمک به اقشار آسیب دیده و آسیب پذیر اقدامات موثری انجام دهند.

با همه این ها خیریه ها همزمان از محیط های حساس مالی نیز محسوب می شوند. این موسسات با اهداف خیر و عام المنفعه تاسیس شده و با کمک های مردمی تامین منابع می شوند، اما عدم ثبت دقیق این کمک ها می تواند زمینه انحراف و سوء استفاده های مالی از جمله پولشویی را فراهم کند. خیریه ها علی رغم نداشتن اتهام پولشویی، در معرض آن قرار دارند و به عبارتی در قالب این موسسات می توان پولشویی کرد.

علی رغم استقبال مردم از این گونه موسسات و ماهیت خیرخواهانه شان، گاه عدم رعایت برخی اصول و منش ها، می تواند برخی موسسات خیریه را به موقعیت هایی مستعد برای پولشویی و سوء استفاده های مالی تبدیل کند. این روزها پولشویی به عنوان یکی از مهم ترین جرایم اقتصادی در جهان مطرح است. پولشویی به معنای مخفی کردن منبع درآمد هایی است که به طور نامشروع و غیرقانونی به دست می آید. جرایم اقتصادی به روش های مختلفی صورت می گیرد که یکی از آن ها می تواند تاسیس موسسات و بنگاه های خیریه باشد.

پولشویی در موسسات خیریه؛ از اتهام تا واقعیت

کارشناسان عدم شفافیت در درآمدزایی و هم چنین عدم رصد دقیق موسسات را در این زمینه موثر دانسته اند. به بیان دیگر، فقدان رصد دقیق می تواند به این عدم شفافیت دامن زده و شرایط را به گونه ای فراهم کند تا افراد سودجو به فکر سوء استفاده مالی از راه تاسیس موسسات خیریه بیفتند. مجرمین اقتصادی با بهره گیری از همین عوامل، به فعالیت های اقتصادی غیر قانونی خود پوشش می دهند. متاسفانه این رویه می تواند به بی اعتمادی مردم نسبت به این سازمان ها منجر شود.

برخی موسسات خیریه فعالیت های اقتصادی انجام می دهند اما به دلیل نداشتن مجوز رسمی فعالیت از سوی بانک مرکزی، این فرصت برایشان فراهم می شود که از پاسخگویی به مراجع پولی کشور امتناع ورزیده و اقدام به پولشویی نمایند.

این موسسات با راه اندازی کمپین های متعدد سالانه، به جمع آوری مبالغ هنگفت نقدی و غیرنقدی می پردازند. یا با تاسیس شرکت های تجاری به فعالیت های اقتصادی می پردازند تا درآمد حاصله را صرف امور خیر نمایند اما بسیاری از این خیریه ها یا از ارائه صورت های مالی طفره می روند، یا فاقد حسابرسی مالی و تاییدیه حسابرس هستند. در مواردی دیگر، برخی از این موسسات که حتی دارای شرکت های هواپیمایی و تجاری نیز هستند اغلب تمایلی به اعلام منابع مالی و درآمدزایی و هزینه های خود ندارند.

موسسات خیریه غیر شفاف، بستری مناسب برای پولشویی

کارشناسان حوزه اقتصادی و نظارتی، از روند فعالیت های بدون نظارت برخی از موسساتی که با عنوان خیریه و عام المنفعه فعالیت می کنند، ابراز نگرانی کرده اند. بعضی از کارشناسان انجمن حسابداران خبره ایران نیز از ورود موسسات خیریه غیر شفاف به حوزه هایی چون واردات و ساختمان سازی خبر داده اند.

اقتصاددانان اذعان می کنند که طبق قانون، موسسات خیریه مکلف هستند تحت نظارت دولت و سازمان امور مالیاتی به فعالیت بپردازند. در تمامی کشورها این نظارت دقیق از سوی دولت اعمال می شود چرا که بالقوه این موسسات مستعد درگیر شدن در فساد و پولشویی هستند. پس مخفی کردن منابع درآمدزایی موسسات خیریه هیچ گونه توجیهی ندارد.

اما هم چنان نیز نمی توان از نظر دور داشت که یکی از اتفاقاتی که این فرصت را برای سازمان های مردم نهاد فراهم کرده که متاسفانه باعث بدنامی بسیاری از این سازمان ها نیز شده است، این است که قوانین و مقررات کافی چه در حوزه بازدارندگی چه در حوزه تنبیه در دسترس نیست.

نکته بعدی این که در بسیاری از موارد، سازمان های مردم نهاد از فضای غیر شفاف استقبال می کنند تا بتوانند خود را در برابر دولت محافظت کنند. اغلب قوانینی که موسسات خیریه در چارچوب آن ها ارزیابی می شوند یا بر اساس آن ها حرکت می کنند متناسب با فضای فکری آن ها نیست.

امور بنیاد خیریه بیل گیتس نمونه ای از تلاش برای خارج کردن ثروتی هنگفت از قوانین مالیاتی با استفاده از تاسیس بنیاد خیریه است. در ایران نیز شواهدی از این تلاش ها به چشم می خورد و شاهد مواردی هستیم که موسسه ای با اهداف خیریه و فرهنگی، به صادرات و واردات، خرید و فروش و ساخت و ساز می پردازد. اما خوشبختانه اجرای طرح جامع مالیاتی سازمان مالیاتی، نظارت پذیری و برخورد با چنین موسساتی را ممکن ساخته است.

راهکارهای شناسایی خیریه های معتبر و معتمد

باید به این نکته توجه داشت که علی رغم خطرات و ریسک های احتمالی که در زمینه جرایم اقتصادی مطرح است، بسیاری از خیریه های معتبر و سرشناس با استفاده از راهکارهای اصولی به ویژه رعایت شفافیت و ارائه گزارشات دقیق مالی، خیرین خود را در جریان فعالیت های خرد و کلان خویش قرار می دهند.

راهکارها:

یکی از مهم ترین اصول شفافیت است. سازمان های مردم نهاد هم چون نهادهای دولتی و غیرانتفاعی قطعا مصون از خطا نیستند اما به دلیل نوع تعاملات خود و به دلیل نوع منابعی که در اختیار دارند موظف هستند شفافیت را بیش از هر بخش دیگری در سرفصل های سازمان خود برنامه ریزی و اجرا کنند.
مهم ترین اصل، شفافیت مالی است. شفافیت مالی یعنی به نوعی که ساختار حسابداری موسسات شفاف باشد و از فرایندهای مشخصی برخوردار باشند. برخورداری از حسابرسی مستقل متعهد و قسم خورده در این زمینه ضروری است.
تعدادی از موسسات و موقوفات تحت نظارت سازمان اوقاف و امور خیریه و برخی دیگر تحت نظارت وزارت کشور هستند. این دو ارگان ناظر باید موسسات خیریه را ملزم و موظف به ارائه صورتحساب های مالی حسابرسی شده نموده و جامعه حسابداران رسمی نیز در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهند. در حقیقت، انجام حسابرسی توسط موسسات حسابرسی به ارائه اطلاعات شفاف و قابل اتکا کمک می کند.
ممنوعیت هرگونه فعالیت اقتصادی در موسسات خیریه می تواند عامل بسیار مهمی در زمینه پیشگیری از انحرافات اقتصادی و تضمین کننده اعتبار و مورد وثوق بودن آن ها شود
برخورداری از منشور اخلاقی جامع و مدون می تواند به عنوان نقشه راه موسسات را از انحرافات احتمالی حفظ کند.
این موسسات باید گزارش های خود را در کدال سازمان بورس منتشر کنند و بدین ترتیب برای جلب اعتماد مخاطبان خود، به آنان اطمینان خاطر صد در صدی بدهند.